Ο σουρεαλισμός (υπερρεαλισμός) εμφανίστηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1920 και επηρεάστηκε βαθύτατα από τον ντανταϊσμό, την ψυχανάλυση, αλλά και από τις πολιτικές εξελίξεις του καιρού του (1917: ρωσική επανάσταση). Δεν υπήρξε απλώς ένα καλλιτεχνικό ρεύμα αλλά μάλλον ένα επαναστατικό κίνημα που αξίωσε γενικότερες αλλαγές. Πρωτεργάτης ήταν ο διανοητής Αντρέ Μπρετόν. Ένας από τους κύριους εκφραστές του ρεύματος αυτού ήταν ο Σαλβαδόρ Νταλί.
Η εμμονή της μνήμης είναι ένα από τα πιο διάσημα έργα του Νταλί. Είναι ελαιογραφία σε καμβά (1931). Η σκηνή που απεικονίζεται είναι η πραγματική έρημος κοντά στην Καταλονία της Ισπανίας, όπου έμενε ο Νταλί. Τα ρολόγια που λιώνουν αντιπροσωπεύουν το χάσιμο της σημασίας του χρόνου που θέλει να δείξει ο Νταλί. Τα μυρμήγκια που περπατούν πάνω στο ρολόι αντιπροσωπεύουν τη φθορά του χρόνου. Ο τίτλος του έργου αφορά την ικανότητα της μνήμης να συγκρατείται στον χρόνο, καθώς αυτός φθείρεται γύρω της.
Σε όλα τα έργα του, η μεγαλύτερη συνεισφορά του Νταλί στις υπερρεαλιστικές ζωγραφιές ήταν η «παρανοϊκή-κριτική μέθοδός» του, που του επέτρεψε να ζωγραφίζει και να βλέπει δύο διαφορετικά πράγματα στην ίδια στιγμή, στην περίπτωση αυτή ο χρόνος και η φύση. Αυτή η παράξενη έννοια έκανε τις ζωγραφιές του ασυνήθιστες, φανταστικές και μερικές φορές κάπως ανησυχητικές. Αυτά τα τρία χαρακτηριστικά φαίνονται στην Εμμονή Της Μνήμης. Τούτη η εικόνα κατέληξε στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης και στάθηκε η γέφυρα για την «κατάκτηση» της Αμερικής από τον Νταλί· το πρώτο ταξίδι του εκεί έγινε το 1934 με πεντακόσια δολάρια που του δώρισε ο Πικάσο.
Ο ίδιος ο Νταλί για τον χρόνο είχε δηλώσει «ο χρόνος είναι η κατεξοχήν παραληρηματική και σουρεαλιστική διάσταση» ενώ όταν ρωτήθηκε από που εμπνεύστηκε την «Εμμονή της μνήμης» απάντησε ότι η ιδέα του ήρθε από το θέαμα ενός γαλλικού τυριού να λιώνει κάτω από τον ζεστό ήλιο.
Αν παρατηρήσει κανείς το έργο θα δει ότι στο βάθος, ο ορίζοντας ξεκινά με το χρώμα του μπλε ενώ κατεβαίνοντας γίνεται πιο ανοιχτό για να κλείσει με χρώμα κίτρινο. Από κάτω βλέπουμε μία απλωμένη μάζα νερού, δίπλα υπάρχουν βουνά τα οποία έχουν δημιουργηθεί με τέτοιο τρόπο προσθέτοντας έτσι ρεαλιστικότητα στο έργο. Στο χώρο κάτω από το βουνό υπάρχει ένα μικρό βότσαλο, αντικείμενο που βλέπουμε κι αλλού στον πίνακα, συγκεκριμένα στα αριστερά κάτω από μία λεία υπερυψωμένη ορθογώνια επιφάνεια.
Στο προσκήνιο υπάρχει το βασικό επαναλαμβανόμενο μοτίβο του πίνακα· τα ρολόγια. Τέσσερα ρολόγια, τα τρία από αυτά βιώνουν μία παραμόρφωση αφού δεν είναι στέρεα αλλά φαίνεται να λιώνουν, συνθήκη που τα κάνει να δίνουν την αίσθηση της ευκαμπτότητας, της λεπτότητας και της κίνησης. Το ένα ασημένιο ρολόι έχει τοποθετηθεί στο νεκρό δέντρο-δεν έχει ρίζες αλλά η βάση του καταλήγει στον καφέ κύβο- σαν κάποιο κομμάτι ύφασμα που κρέμεται από αυτό διπλωμένο στη μέση. Το άλλο ,το χρυσό, φαίνεται λίγο να φεύγει προς το έδαφος ενώ στο τμήμα το οποίο δεν έχει παραμορφωθεί ακόμα υπάρχει μία μύγα. Το δεύτερο ασημένιο ρολόι με παραμόρφωση ανάλογη των προηγούμενων δύο είναι αραδιασμένο πάνω στη λευκή μορφή στο έδαφος, σα να τη μισοσκεπάζει ή να τη βαραίνει. Υπάρχει ένα ρολόι το οποίο δεν έχει επηρεαστεί από την όποια δύναμη έχουν επηρεαστεί τα άλλα, είναι το κλειστό χάλκινο δίπλα στο χρυσό, στο οποίο έχουν μαζευτεί μυρμήγκια. Τα ρολόγια έχουν ζωγραφιστεί με μεγάλη καθαρότητα και σαφήνεια δίνοντας μας τη δυνατότητα να δούμε την ώρα που δείχνουν.
Ακόμα όμως, βλέπουμε στο έδαφος μία λευκή μορφή με μεγάλες βλεφαρίδες ενώ σε μία πιο προσεκτική παρατήρηση θα δούμε το σήμα κατατεθέν του Νταλί, το μουστάκι, να επαναλαμβάνεται πάνω από τις βλεφαρίδες. Το μεγαλύτερο μέρος του πίνακα περιέχει σχετικά λεπτές γραμμές με εξαίρεση τα βουνά και τις βλεφαρίδες, οι σκιές -βασικό χαρακτηριστικό του πίνακα- προσθέτουν στο αινιγματικό θέμα την αίσθηση μυστηρίου συνθέτοντας αυτή την ατμόσφαιρα παράλληλα με τα άλλα στοιχεία. Υπάρχει ποικιλία σχημάτων και μορφών στο έργο τα οποία προσθέτουν μοναδικότητα και επιβεβαιώνουν το στυλ του Νταλί. Τα χρώματα δεν είναι ιδιαίτερα φωτεινά ή ζωντανά αλλά μάλλον σκοτεινιασμένα, επικρατούν, κυρίως, τα θερμά χρώματα (κίτρινο, καφέ κ.α), χωρίς βέβαια την απουσία των ψυχρών (μπλε, ασημί κ.α), τα οποία εξισορροπούν το αποτέλεσμα.
Το συγκεκριμένο έργο με εντυπωσίασε διότι έχει αινιγματικότητα και μυστήριο. Η εμμονή της μνήμης σημαίνει ότι ο κάθε άνθρωπος επιμένει σε μια επιλεκτική εικόνα του παρελθόντος του, φέρνοντας στη θύμησή του μια εμπειρία, μια ανάμνηση από το παρελθόν.
Πολλοί άνθρωποι είναι έρμαια του παρελθόντος τους και γυρνάνε πολλές φορές, ξανά και ξανά σε αναμνήσεις που μπορεί άλλοτε να τους πονάνε κι άλλοτε να τους μπερδεύουν. Εμμένουν όμως σε αυτές τις στιγμές λες και σταμάτησε ο χρόνος σε εκείνη την ώρα.
Ο Νταλί μέσω του έργου του θέλει να τονίσει ότι ο αληθινός χρόνος δεν βρίσκεται στα ρολόγια που φοράμε και που αντικρίζουμε στους τοίχους των σπιτιών μας ή των γραφείων μας. Τα πραγματικά ρολόγια είναι εκείνα που υπάρχουν μέσα μας. Αυτό το εσωτερικό ρολόι μας καλούμαστε να γνωρίσουμε μέσω του πίνακα του Νταλί. Τη δική μας εσωτερική αλήθεια δια μέσου των καταγεγραμμένων συμβόλων στο συλλογικό ασυνείδητο, ένα πεδίο αγαπημένο στους σουρεαλιστές.
Ανδρέας Δερμεντζόγλου
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου